|
 |
|
Al.Armii Ludowej,
św.Barbary, Batorego, Boya, Bracka, Chopina, Filtrowa,
Górnośląska, Hoża, Jaworzyńska,
Al.Jerozolimskie,
Konopnickiej, Koszykowa, Krucza, Książęca, Lekarska,
Litewska, Lorentza, Lwowska, Marszałkowska, Maszyńskiego,
Mokotowska, Mysia, Pl.Na Rozdrożu, Na Skarpie,
Natolińska, Al.Niepodległości (od nr 210 - 222), Noakowskiego, Nowogrodzka, Nowowiejska, Nullo,
Oleandrów, Pankiewicza, Parkingowa, Piękna, Plater,
Podoskich, Polna, Poznańska, Al.Przyjaciół, Rektorska,
Al.Róż, Sempołowskiej, Senacka, Sieroszewskiego,
ks.Skorupki, Al.Szucha, św.Teresy, Pl.Trzech Krzyży,
Al.Ujazdowskie, Waryńskiego, Wiejska, Wierzbickiego,
Wilcza, Wspólna, Al.Wyzwolenia, Pl.Zbawiciela, Zoli,
Żurawia. |
|
 |
historia ulicy |
|
|
|
Aleja idąca od ul.
Smolnej do pl. Zawiszy; w 1969 rozpoczęły się
roboty przy przedłużeniu Alej do granic miasta.
Jedna z ważniejszych i ruchliwszych ulic
śródmieścia Warszawy. Dawna droga narolna idąca
częściowo przez podmokłe grunta; od 1774 - droga
prowadząca do osady Nowa Jerozolima założonej
przez Augusta Sułkowskiego, właściciela gruntów
rozciągających się wzdłuż drogi. Osada założona
została na terenie folwarku Czyste za ówczesnymi
rogatkami (za ob. pl. Zawiszy) dla ludności
żydowskiej wysiedlonej z Warszawy. Od nazwy tej
krótkotrwałej osady nazwano ją Drogą
Jerozolimską. W l. 1823/1824 przeprowadzona
została arteria przecinająca całe ówczesne
miasto od brzegu Wisły do rogatek Jerozolimskich
na długości ok. 4 km. Aleję tę, szeroką na ok.
44 m. obsadzono czterema, sześcioma lub ośmioma
rzędami topoli i okopano rowami; część drogi od
N. Światu do Wisły biegła po pochyłości w
wykopie łącząc N. Świat z portem. Przy
przeprowadzaniu Alei wyburzono ok. 10 domów,
przeważnie drewnianych, przy N. Świecie i
Brackiej. Aleję nazwano Drogą Nowo Jerozolimską
lub Nową Drogą w przeciwieństwie do starej Drogi
Jerozolimskiej z XVIII w.
W 1827 przy rogu Nowej Drogi i N. Światu (późn.
nr 14) wybudowano klasycystyczny budynek Izby
Obrachunkowej (arch. A. Corazzi, późn. siedziba
rosyjskiej Najwyższej Izby Kontroli). W l.
1844/1845 wzdłuż Al. J. po strome parzystej od
rogatek do Marszałkowskiej położono tor kolei
Warszawsko-Wiedeńskiej, tworząc przy rogu Alej i
Marszałkowskiej wydłużony plac, wzdłuż którego
wybudowano dworzec (projekt H. Marconi). Bryła
dworca miała przypominać dwie lokomotywy
zestawione ze sobą tendrami, na krańcach budynku
wystawiono więc dwie wieże. Naprzeciw dworca, po
drugiej stronie Alej, ten sam architekt
rozpoczął w 1846 budowę willi dla siebie,
nawiązując do włoskiej architektury
renesansowej. Budowa kolei wywarła zasadniczy
wpływ na ukształtowanie Alej między
Marszałkowską i Towarową, uniemożliwiając
zabudowę parzystej strony na tym odcinku, tory
biegły bowiem w poziomie ulicy. W związku z
budową kolei ożywiła się zabudowa mieszkalna
Alej między Marszałkowską i N. Światem. Przy
rogu N. Światu i obok (pod ob. nr nr 4 i 6)
wybudowano dwa domy o neorenesansowych fasadach
(arch. A. Woliński). Jeden z nich, dom kupca
Istomina, zdobiły popiersia Adama Mickiewicza i
Aleksandra Puszkina, umieszczone w niszach obok
bramy.
Następna faza zabudowy Alej przypada na l.
1870-1873, zabudowano wówczas zwarcie odcinek
między Bracką i Marszałkowską. W l. 1875-1900
wystawiono szereg kamienic od Wielkiej (ob.
Poznańskiej) do ul. Teodora (ob.
Chałubińskiego). Dom pod nr 5 zbudował w 1876
arch. Józef Huss, który projektował również
kamienicę nr 31; domy pod nr nr 33 i 63
projektował arch. Witold Lanci. Kamienice te
wyrosły na terenach rozparcelowanych ogrodów i
sadów.
W 1878 wybrukowano Aleje od ul. Marszałkowskiej
do ul. Teodora; w 1896 - od tej ulicy do
rogatek. W 1900 w pobliżu Żelaznej po stronie
parzystej wybudowano dworzec kolei Kaliskiej
(arch. J. Huss) zburzony w 1915. 5 maja 1905 w
Alejach między obecnymi ulicami Chałubińskiego i
Emilii Plater pochód robotniczy został
zmasakrowany przez wojsko carskie; upamiętniła
to kapliczka umieszczona w miejscu masakry.
Ostatnia faza zabudowy Alej przed I wojną
światową przypada na l. 1909-1913 i obejmuje
głównie ich nieparzystą stronę od
Marszałkowskiej na zachód prawie do końca,
pozostawiając jednak część parceli nie
zabudowanych. Powstały wówczas 5- i 7-piętrowe
kamienice o secesyjnych lub modernistycznych
fasadach. Wyróżniały się wśród nich nr 71 (arch.
B. Rogoyski), nr 75 z 1911 z fasadą
modernistyczną i facjatami na szczycie
ozdobionymi płaskorzeźbami (arch. J. N.
Czerwiński), nr 79 sprzed I wojny światowej, z
krużgankiem na pierwszym piętrze i dekoracją
fryzów i gzymsów (arch. W. Fedders), oraz nr 93
o fasadzie będącej połączeniem secesji z
niemieckim neorenesansem. Na początku XX w. pod
obecnym nr 45 wybudowano okazały hotel „Polonia"
(arch. arch. J. Holewiński, J. Nagórski i in.).
Pod nr 51 mieści się lecznica „Omega".
W okresie 1918-1939 zabudowę uzupełniono
przeważnie gmachami państwowymi: po 1926
rozpoczęto budowę Muzeum Narodowego (pod ob. nr
3 wg proj. arch. T. Tołwińskiego, dokończonego
przez arch. A. Dygata) otwartego w 1938. W l.
1929-1935 wybudowano Bank Gospodarstwa Krajowego
przy rogu N. Światu, oblicowany andezytem (arch.
R. Świerczyński, ozdoby rzeźbiarskie środkowego
ryzalitu - J. Szczepkowski), a w 1933 - Wojskowy
Instytut Geograficzny (nr 97, arch. A. Dygat).
Tory linii kolejowej umieszczono w wykopie,
budując nad nimi wiadukty przy wylotach Żelaznej
i Towarowej. Ok. 1930 pod Alejami między Smolną
i Poznańską wykopano tunel linii średnicowej.
W1. 1930-1939 w pobliżu wylotu ul. Pankiewicza
wzniesiono Dworzec Główny (arch. C. Przybylski).
W1. 1933-1939 przy Żelaznej nad torami stanął
dworzec pocztowy (arch. J. Szanajca).
Podczas powstania sierpniowego 1944 Aleje były
miejscem krwawych walk. Na wysokości domu pod nr
23 przekopano pod Alejami tunel półkryty,
stanowiący jedyną linię komunikacyjną powstańców
między południową i północną częścią
śródmieścia. Po powstaniu, w grudniu 1944,
wysadzony został Dworzec Główny i wypalone
prawie wszystkie kamienice między N. Światem i
Marszałkowską. W 1947 odcinek Alej od
Marszałkowskiej do Smolnej nazwano Al. gen.
Sikorskiego. W l. 1948-1951 przy rogu N. Światu
i Alej wzniesiono Dom Partii (arch. arch. W.
Kłyszewski, J. Mokrzyński i E. Wierzbicki);
między Bracką i Kruczą wybudowano Centralny Dom
Towarowy (arch. arch. Z. Ihnatowicz i J.
Romański) oraz zabudowano parzystą stronę od N.
Światu do Brackiej i od Kruczej prawie do
Marszałkowskiej. Przy rogu Alej i N. Światu
usytuowano Klub Międzynarodowej Prasy i Książki,
a przy rogu Brackiej - siedzibę Polskiego Biura
Podróży „Orbis". W pobliżu pl. Zawiszy
wzniesiono osiedle „Kombajn".
W 1958 poszerzono jezdnię pomiędzy N. Światem i
Marszałkowską, w 1961 urządzono rondo na
skrzyżowaniu Alej i N. Światu usprawniając
komunikację. Na tym odcinku Alej znajdują się
sklepy (m. in. z zagranicznymi wyrobami i
upominkami; nad sklepami umieszczone są liczne
neony). W 1962 u zbiegu Alej i N. Światu
odsłonięto pomnik Partyzanta (dłuta W.
Kowalika). W tym samym roku w Alejach przy
Towarowej oddano do użytku przystanek linii
średnicowej „Ochota" (proj. A. Romanowicza i P.
Szymaniaka); w następnym - Dworzec Śródmieście
(proj. tych samych architektów przy współpracy
J. Sołtana - wnętrze i in.). Dworzec o układzie
trzyperonowym jest przykryty płytą pod założenie
parkowe; pawilony wejściowe wybudowano w l.
1954/1955. W 1967 oddano do użytku tymczasowy
Dworzec Centralny, usytuowany w Alejach pomiędzy
ulicami Emilii Plater i Marchlewskiego; budowę
właściwego dworca przewiduje się na najbliższe
lata. W pobliżu narożnika Marszałkowskiej
ukończono w 1965 14-kondygnacyjny gmach
Ministerstwa Handlu Zagranicznego (arch. J.
Kowarski) z elewacją ze szkła i aluminium. Przed
nim usytuowano rotundę - halę operacyjną PKO
(arch. J. Jakubowicz, konstr. S. Więcek i W.
Wojnowski).
[Eugeniusz Szwankowski.
Ulice i place Warszawy. PWN. Warszawa 1970] |
|
 |
|
1905 |
|
 |
|
 |
|
1912 |
|
 |
|
 |
|
  |
|
ten odcinek al.
Jerozolimskich, krótko po wojnie nazywał sie al.
Sikorskiego |
|
Dom Dziecka róg Kruczej i al. Jerozolimskich |
widok z Brackiej - ten parking zajął biurowiec |
|
1958
po prawej jak
widać- jeszcze nie było żadnego hotelu
na rogu Marszałkowskiej i al. Jerozolimskich
|
 |
|
 |
|
|
|
|
